Postpartum (Doğum Sonrası) Psikolojik Değişiklikler

 Postpartum (Doğum Sonrası) Psikolojik Değişiklikler

Kadın yaşamının en güzel dönemlerinden biri olarak adlandırılan gebelik ve doğum sonrası dönem aynı zamanda ruhsal bozuklukların gelişimi açısından dikkat edilmesi gereken bir dönemdir.

Postpartum depresyon (PPD) doğumdan sonraki ilk 2–4 haftada belirtileri ortaya çıkan ve 12. aya kadar devam edebilen,  önemli psikiyatrik durumlardan biridir.[1–3] Postpartum depresyon (PPD); doğumdan sonraki ilk yıl içinde herhangi bir zamanda başlayabilen bir duygu durum bozukluğu olup, postpartum kadınların %10–15’inde görülür.

İncelenen araştırma makalelerinin sonuçlarına göre ailede/kendinde depresyon geçmişinin olması, annenin eğitim durumu, gebeliği/çocuğu istememe (plansız gebelik), annenin çalışma durumu, çok çocuğa sahip olma, gebelik sayısı, eşle

olumsuz ilişkinin olması postpartum depresyonu etkileyen faktörlerdir. Literatürde doğum sonrası depresyonun risk faktörleri arasında; düşük sosyo-ekonomik durum, düşük eğitim seviyesi, sağlık sorunları, prenatal depresyon ve anksiyetenin

varlığı, gebelik sırasında tedavi edilmemiş depresyon, geçirilmiş depresyon ve geçirilmiş PPD öyküsü, ailede depresyon öyküsü, genç yaş (ergen annelik), istenmeyen gebelik, aile içi sorunlar, çocukluk döneminde aile ilişkilerinde bozukluklar, menstürasyon ile ilgili problemler, sosyal izolasyon, çocuk bakımına ilişkin yaşanan stresler, yetersiz sosyal destek, stresli yaşam olayları, annelik hüznü, düşük benlik saygısı, bebeğin huzursuzluğu, annenin evlilikten memnuniyetsizliği, örseleyi ci yaşam, gebeliğin istenmeme durumu, annelik hüznü, özürlü ve düşük doğum ağırlıklı bebeğe sahip olma (erken doğum), doğum sonrası bebeğin kaybedilmesi yer almaktadır.(1)

Doğum sonu dönem, aileye yeni bir üyenin katılmasıyla önceki düzenin bozulduğu ve yeni bir düzenin kurulduğu dönemdir. Bebeğine, postpartum rahatsızlıklara, ailedeki yeni düzene, vücut imgesindeki değişikliklere uyum yapmak zorunda olan anne için oldukça zor bir dönemdir.

Doğumdan sonra ilk birkaç gün anne pasif ve bağımlıdır. Doğum süreci onu yormuştur. Bu nedenle uykuya meyillidir. Daha çok doğum eylemi ile ilgili konuşma eğilimindedir. Konuşkan faat kendine dönük alıcı konumdadır. İkinci günden sonra anne postpartum sürece uyum sağlamaya başlar. .Artık ilgisi bebeğine yönelmiştir, endişeleri daha çok bebeği ile ilgilidir. Sütünün yetmeyeceği, ona yeterince bakamayacağı konusunda endişeleri vardır. Bir anne olarak yeterli olduğu konusunda güven kazanmak ister. Bu periyodda anne verici konumdadır.

Doğum sonu dönemin psikolojik sonuçları, eğer ailede iletişim sağlıklı ise pozitiftir. Kadın ve eşi için yeni doğan bebekleri bir doyum kaynağı olur, aile bağları güçlenir. Ancak bu dönemde artan ve değişen etkileşim aynı zamanda stres kaynağı da olabilir. Çünkü eşlerin ilişkilerindeki eski düzen bozulmuştur. Birbirlerinden beklentiler değişmiş rol ve sorumluluklar artmıştır. Çocuk sahibi olan eşler sosyal yaşamlarında değişiklik yapmaya başlarlar. Eğer anne çalışıyorsa bir müddet iş yaşamını ikinci planda tutmak zorunda kalır. Daha çok eve kapanır. Sosyal ve iş yaşamının kısıtlanması annede stres yaratır. Öte yandan eşin ilgisinin tamamen bebeğe yönelmesi birçok baba için stres kaynağı olabilir. Aile bağları iyi olan ailelerde bile bu durumlar az ya da çok yaşanabilir. Bu açıdan bakıldığında pospartum dönem stresli bir dönemdir, bu döneme uyum sağlamak oldukça güçtür. (3)

Emek, zaman ve destek ister.

 

 POSTPARTUM HÜZÜN (ANNELİK HÜZNÜ)

 

Doğum hüznü, yeni anneleri birçok açıdan etkileyebilen yaygın bir durumdur. Doğum hüznü, hormonal değişiklikler ve yeni annelik deneyimi ile ilişkilidir.

Doğum sonrası hüzün, doğum sonrası depresyona göre oldukça fazla oranda görülmesine rağmen, daha hafif bir durumdur. Doğum sonrası hüzün doğum sonrası ilk birkaç haftada yeni annelerin %50-85’ini etkiler. Doğum sonrası hüzün tedavi gerektirmeyen, hafif belirtilerle seyreden, genelde kendiliğinden iki hafta içinde gerileyen bir tablodur. Ancak daha önce duygudurum bozukluğu olan kadınlarda doğum hüznü, doğum sonrası depresyonun öncülü olabilir. Bu yüzden doğum hüznü olup şikayetleri doğum sonrası ilk 12 gün içinde gerilemeyen kadınlar, belirtilerin şiddeti açısından takip edilmelidir.(4)

Yeni doğum yapmış annenin hormonal durumundaki ani ve dramatik değişiklikler  onu normalde kolaylıkla başedebileceği faktörlere karşı duyarlı hale getirir. Çünkü bu dönemde plasental  hormonların yokluğu ve yüksek prolaktin hormonunun overleri baskılaması ile estrojen ve progesteron en alt düzeydedir. Bu durum anneyi menopoz gibi etkiler ve özellikle estrojenin yokluğu depresyona eğilimi arttırır. Hormonal değişikliklere ek olarak gebelik ve doğum, uyku düzeninin bozulması, alışılmamış olaylar, bebeği eşi ya da diğer çocukları ile ilgili anksiyete nedeniyle annenin fiziksel gücü azalır(1).

Doğum sonrası dönemde annede, geçici ve kendini sınırlayıcı ruhsal değişiklikler olabilmektedir. Bu durum genellikle doğum sonrası 3. Veya 4. Gün ortaya çıkar. Semptomlar geçicidir fakat 1-2 günden 1-2 haftaya kadar sürebilir. Nedenleri konusunda yapılan bir çok sosyodemografik ve hormonal çalışmalardan çıkan sonuçlar çelişkili olmasına rağmen postpartum hüznün başlangıç evresi doğum sonrası estrojen ve progesteron düzeylerinin ani düşüşü ile eş zamanlıdır. Bu da postpartum hüznün endokrin bir fenomen olabileceği yönündedir.

Postpartum hüzün yaşayan kadınlarda genellikle ağlama, uyku bozukluğu, yorgunluk anksiyete, sinirlilik, duygu durumda hızlı değişimler, konsantrasyon zorluğu, eleştiriye aşırı duyarlılık, keder gibi duygular görülür. Postpartum hüzün geçici olmakla birlikte postpartum hüzün yaşayan kadınların %20’sinin postpartum birinci yılda majör depresyon geliştirebileceği de ileri sürülmektedir. Postpartum hüzün yaşayan anneler ailesi tarafından desteklenmeli, depresyona dönüşme riski açısından dikkatli olunmalıdır.( 3)

Gebelik sürecinde anne ve ailesi  postpartum hüzün ve baş etme yöntemleri konusunda  bilgilendirilmelidir.

Daha sağlıklı anne ve çocuklar için doğum sonrası hüznün uzamaması ve depresyona dönüşmemesi önemlidir. Pospartum hüzün ile baş edilemezse depresyona dönüşür,  anne ve bebeği olumsuz etkiler. Doğum sonrası depresyon, anne ve bebeğin bağlanma sürecini engeller, bu durum ileriki yıllarda çocukta davranış ve gelişim geriliği ile ilişkilendirilmiştir.(4)

 

POSTPARTUM  DEPRESYON

Postpartum depresyon doğumdan birkaç hafta sonra başlayabildiği gibi 6 ay içinde herhangi bir zamanda da başlayabilir. Postpartum hüzündekine benzer belirtiler görülür ama belirtiler daha ağır seyreder ve zamanla artar.

Belirtiler:

Çökkünlük veya ciddi duygu iniş-çıkışları

Aşırı ağlama

Bebekle bağ kuramama

Aile ve arkadaşlarından uzaklaşma, içe kapanma

Aşırı iştah kaybı veya aşırı yeme

Uykusuzluk veya aşırı uyuma

Aşırı yorgunluk ve enerji kaybı

Hiçbir şeyden zevk almama

Sinirlilik

İyi bir anne olamayacağı korkusu

Değersizlik, utanç, suçluluk, yetersizlik hisleri

Sağlıklı düşünme, konsantre olma, karar verme yetilerinde azalma

Ciddi kaygı atakları

Kendisine veya bebeğe zarar verme düşüncesi

İntihar düşüncesi

POSTPARTUM  PSİKOZ

Doğum sonrası ilk hafta içinde belirtileri başlayan, daha nadir görülen ciddi bir hastalıktır.

Kafa karışıklığı, mantıksız düşünceler

Bebekle ilgili takıntılı düşünceler

Halüsinasyon ve hezeyanlar

Paranoya (aşırı şüphecilik)

Uykusuzluk

Bebeğe veya kendisine zarar verme girişimi

Hayatı tehdit eden ve hemen tedavi edilmesi gereken ciddi bir durumdur.

Özellikle önceden geçirilmiş depresyon öykünüz varsa hüzün de depresyon da yaşıyor olsanız sosyal destek ve bir uzman desteği alınması gerekir.

Belirtiler 2 haftadan daha uzun sürerse

Belirti şiddeti giderek artıyorsa

Bebeğe bakamayacak duruma geldiyseniz

Günlük işlerinizi bile yapamıyorsanız

Bebeğe veya kendinize zarar vermeyi düşünüyorsanız, en kısa zamanda psikiyatriste gitmelisiniz.(5)

Nigar ŞAHİN ALPAY

Hemşire-Emzirme ve Aile Danışmanı

Kaynaklar:

• Postpartum depresyon ve etkileyen faktörler, Fatma Ay, Eliz Tektaş, Arife Mak, Nalan Aktay, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, İstanbulhttps://www.journalagent.com/phd/pdfs/PHD-31549-RESEARCH_ARTICLE-AY.pdf
• Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği, 2016, Prof. Dr. Lale TAŞKIN
• Doğum Sonrası Hüzün ve Doğum Sonrası Depresyon, Özgür ERDEM, Yasin BEZ, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/108104
• Doğum Sonrası Hüzün, http://www.anneruhsagligi.com/tr/icerik/21/dogum-sonrasi-huzun
• http://www.gizemhanzadeerkus.com/dogum-sonrasi-huzun.13.tr.html